Een gemeente heeft de wettelijke verplichting om burgers met een lichamelijke of geestelijke beperking aan het werk te helpen. Deze taak kan de gemeente uitbesteden aan een Sociaal Werkvoorzieningsbedrijf (SW-bedrijf). Door de nauwe verwevenheid tussen gemeente en het SW-bedrijf dragen veel gemeenten het exploitatietekort van 'hun' SW-bedrijf. Door uitvoerende werkzaamheden, zoals onderhoud van groen en drukwerk uit te besteden aan het 'eigen' SW-bedrijf snijdt het mes aan twee kanten. Als de waarde van deze uitvoerende werkzaamheden echter gelijk is aan of meer bedraagt dan 206.000,- is de gemeente verplicht om de werkzaamheden Europees aan te besteden. En dat is een nadeel omdat dan op voorhand niet zeker is aan welke partij de opdracht wordt gegund. Deze onzekerheid kan worden vermeden met het vestigen van een alleenrecht of uitsluitendrecht.
Alleenrecht
Door het vestigen van een alleenrecht of een uitsluitendrecht zijn de aanbestedingsregels uit het Besluit aanbestedingsregels voor overheidsopdrachten (Bao) niet meer van toepassing. De gemeente kan specifieke opdrachten gunnen aan één partij op basis van een alleenrecht zoals bijvoorbeeld het SW-bedrijf. Aan het vestigen van een alleenrecht of een uitsluitend recht zijn voorwaarden verbonden. Zo moet de partij ten behoeve van wie een alleenrecht wordt gevestigd zelf een aanbestedende dienst zijn en moet het alleenrecht berusten op een verordening (artikel 17 Bao).
SW-bedrijf een aanbestedende dienst
Wanneer is een SW-bedrijf een aanbestedende dienst? Het SW-bedrijf moet een publiekrechtelijke organisatie zijn, veelal gaat het om een gemeenschappelijke regeling. Een alleenrecht is een besluit zoals bedoeld in de Algemene wet bestuursrecht, dat zijn grondslag vindt in een gemeentelijke verordening. In geval van SW-activiteiten is deze wettelijke basis gelegen in artikel 149 van de Gemeentewet op grond waarvan een gemeente in haar verordening kan bepalen dat het gemeentelijk groenonderhoud of drukwerk, omwille van diverse sociaal maatschappelijke factoren, in beginsel door SW-geïndiceerden zal worden uitgevoerd. Daarnaast zou meer concreet in de verordening moeten worden opgenomen dat het college bij een nadere beschikking een uitvoerende rechtspersoon zal aanwijzen. Aldus kan via een beschikking van de gemeente het desbetreffende SW-bedrijf worden aangewezen.
Vestigen van een alleenrecht ook in andere gevallen?
In deze update is specifiek het vestigen van een alleenrecht op een SW-bedrijf besproken. Het vestigen van een alleenrecht kan ook in andere gevallen aan de orde zijn. Bijvoorbeeld bij het uitbesteden van werkzaamheden die voortvloeien uit de Wet maatschappelijke ondersteuning.
Tip
Uit onderzoek blijkt dat gemeenten de toekenning van het alleenrecht soms vastleggen in een verordening (in plaats van in een beschikking) en op die manier het nemen van een (op een verordening gebaseerde beschikking) achterwege laten. Hierdoor wordt derden, die wellicht ook graag de desbetreffende werkzaamheden voor de gemeente hadden willen verrichten, de mogelijkheid ontnomen tegen het vestigen van het alleenrecht bezwaar en/of beroep aan te tekenen. Dat is in strijd met het bestuursrecht. Daarom is het van belang om het vestigen van een alleenrecht op juiste wijze te regelen.